Пах памяці

Міраслаў ГРЫКА

Чамусьці ўчора, увайшоўшы ў сваю 150-гадовую халупку, я ўспомніў размову з Генем Вапам; сёння — галоўным рэдактарам «Нівы». Мы былі на 20 гадоў маладзейшыя і мелі на 20 гадоў большыя перспектывы. І калі не шырэйшыя, то дакладна ярчэйшыя. Так ці інакш, за столікам кавярні мы размаўлялі пра сваё дзяцінства. Пра яго водары. Разам мы прыйшлі да высновы, што іх квінтэсэнцыяй, матрыцай дзіцячых пачуццяў з’яўляецца спецыфічны пах роднага дома. Ніякі іншы не справіцца з выклікамі дзіцячай памяці. Мы знаходзім яго на парозе цёмных сяней, на кухні, у анкеры, у белым пакоі — вялікай хаце, дзе партрэты бацькоў і дзядоў, сімвалы веры, у якую яны верылі, і, нарэшце, дзе яшчэ захоўваюцца ўспаміны пра іх жыццё. Пах дома не пакідае нас у спакоі, калі мы трапляем у іншы, чужы свет. Ён дазваляе вытрымаць. Ён пазначае наша жыццё незгладжальным узорам — мінулага ў будучыню. Гэта былі наступствы гэтага аднаго напамінку з удзелам Яўгена Вапы. Кажуць, нашы ўспаміны накручаны, як кінастужка на шпульку. Магчыма, гэта адбываецца да таго часу, пакуль не вычарпаецца яе канчатковая ёмістасць. Затым адбываецца працэс адкручвання. Раптам у галаве ўзнікаюць падзеі шматгадовай даўніны, інтэлектуальныя і душэўныя размовы, учынкі больш-менш вартыя... ці нявартыя. Некаторыя спыняюцца надоўга, іншыя толькі мільгаюць асляпляльным напамінам. Першыя могуць быць назойлівымі ці нават назойлівымі і не жадаюць выходзіць са свядомасці. Аднойчы прагнаныя, яны (...)