Казёл адпушчэння

або Чаму літоўцы маюць нацыянальныя школы

Мікола ВАЎРАНЮК

— Мае, — адказалі тамтэйшыя літоўцы і 3 верасня, замест у сейненскую гімназію, завезлі сваіх дзяцей у Пуньск.

З некаторых вёсак Сейненскай гміны, напрыклад, з Жэгараў, у Пуньск будзе 40 кіламетраў. Пра штодзённы давоз дзяцей у школу няма нават гаворкі. Таму новыя вучні пасяліліся ў інтэрнаце пры тамтэйшым агульнаадукацыйным ліцэі. Дырэктар Пачатковай школы і Гімназіі ў Пуньску Юзаф Блюдзіс не бачыць перашкод, каб пагаварыць з вучнямі. Адно просіць не называць іх імён:

— Гэтае становішча лічу часовым, дзеці хутчэй ці пазней вернуцца ў Сейны, дык навошта падвяргаць іх нейкім непрыемнасцям, калі скажуць нешта не тое.

Калі школьнікі з Пуньскай гміны чакаюць аўтобусаў, якія развязуць іх па дамах, дзеці з Сейнаў ядуць абед у школьнай сталоўцы.

— Сёння былі курыныя ножкі, вельмі смачныя, — хваляць кухарак.

— Не сумуеце па родных? Калі бачылі іх апошні раз?

— Да мяне бацькі прыязджалі ўчора, — кажа высокая бландзінка. Астатнія адзін праз другога гавораць, калі наведвалі іх сямейнікі, калі размаўлялі з імі па тэлефоне. Асаблівага суму на тварах не відаць.

— Мы тут як быццам у летнім лагеры. Настаўнікі, пакуль не ціснуць, усе пра нас дбаюць, стараюцца дагадзіць.

— Не хочацца назад у Сейны?

— Чаму не, цягне да калегаў. Але калі спалучаць наш клас з польскім, я застаюся ў Пуньску, — рашуча заяўляе вучань другога класа гімназіі.

* * *

У Сейнах дзве гімназіі, адна падпарадкаваная гарадскім уладам, другая — гмінным. У апошняй па два класы: польскі і літоўскі. Яшчэ перад канікуламі пайшла гаворка, што гміна дзеля ашчаднасці плануе спалучыць некаторыя ўрокі літоўскіх класаў з польскімі. Літоўцы на гэта не пагадзіліся. 26 чэрвеня заснавалі пратэстацыйны камітэт, які 2 ліпеня пісаў міністру нацыянальнай адукацыі: Нашу волю, каб нашы дзеці вучыліся на роднай мове, мы выказвалі неаднаразова. Аднак яе ігнаруюць. Таму звяртаемся да пана Міністра з просьбай інтэрвеніяваць і як найхутчэй прыняць меры, якія не дазволяць ліквідаваць навучанне на літоўскай мове.

— У гміне не верылі, што мы можам сабрацца, — кажа Ян Жукоўскі, старшыня пратэстацыйнага камітэта, — лічылі, што мы пагаворым, а пасля канікул яны і так зробяць тое, што задумалі.

Ян Жукоўскі з зашмальцаванымі тавотам па локці рукамі не мае часу на доўгую размову.

— Якраз алейная каробка ў трактары лопнула, — апраўдваецца, — прыехаў механік і калупаемся. Не выпадае пакінуць чалавека аднаго за працай.

Старшыня пратэстацыйнага камітэта жыве ў вёсцы Бержнікі і гаспадарыць на 50 гектарах каля памежнага возера Галадусь. З яго панадворка добра відаць літоўскі бераг.

— Войт асцерагаў мяне, што я ў гэтай справе астануся казлом адпушчэння. А я адказаў, пабачым, хто яшчэ з нас будзе казлом.

* * *

У першым літоўскім класе сейненскай гімназіі 13 вучняў, у другім — 7. Утрыманне іх, паводле войта Яна Скіндзера, гэта завялікая нагрузка для гміннага бюджэту (трэці клас, у якім 16 вучняў, застаўся без змен).

— У Пуньску ў польскіх класах гімназіі нават на адно дзіця менш, — заўважае дырэктар Юзаф Блюдзіс, — але ніхто не гаворыць, што гміне не пад сілу іх утрымаць.

— Нам не ідзе пра ўрокі гімнастыкі, бо тыя ў Сейнах і раней вяліся па-польску, — кажа Альгерд Вайцяхоўскі, старшыня Згуртавання літоўцаў у Польшчы, — мы не пагаджаемся на тое, каб такія важныя прадметы як матэматыка, біялогія ці фізіка нашы дзеці не маглі засвойваць на роднай мове.

Падляшская асветная кураторыя прызнала ўзніклы канфлікт парушэннем правоў нацыянальнай меншасці, але кураторыі не маюць ніякіх фармальна-праўных інструментаў націску на органы тэрытарыяльнага самакіравання, якія ўтрымліваюць школы.

— Мы ведаем законы, падпісаныя Польшчаю міжнародныя канвенцыі аб ахове спадчыны нацыянальных меншасцей і двухбаковыя польска-літоўскія трактаты, — заяўляе Ірэна Гаспаровіч, старшыня Супольнасці літоўцаў у Польшчы (федэрацыі, якая аб’ядноўвае ўсе арганізацыі літоўскай нацыянальнай меншасці), — ведаем свае правы і ад іх не адступімся ні на крок. Ведае гэта і войт Ян Скіндзер. Справу з літоўскімі класамі раздзьмуў, каб выцягнуць дадатковыя грошы на асвету ў гміне.

* * *

У пачатку верасня ў Варшаве святкавалі дзесяцігоддзе абнаўлення дыпламатычных зносін Польшчы і Літвы. Прыехалі найвышэйшыя ўлады Літоўскай Рэспублікі, з прэзідэнтам, прэм’ер-міністрам, старшынёю парламента. На ўрачыстасці былі таксама запрошаны прадстаўнікі Супольнасці літоўцаў у Польшчы. Усе важнейшыя польскія мас-медыі ў той сам час інфармавалі не толькі пра святкаванні, але і пра канфлікт у Сейнах. Прэзідэнт Аляксандр Кваснеўскі заявіў, што нейкі дробны інцыдэнт не стане на перашкодзе польска-літоўскаму сяброўству, а патрэбныя на навучанне роднай мовы польскіх літоўцаў грошы павінны знайсціся.

У Сейны прыехалі прадстаўнікі Міністэрства нацыянальнай адукацыі. Войт прадставіў ім свае рахункі на ўтрыманне літоўскіх класаў. Міністэрскія чыноўнікі здзівіліся вылічанай суме, пачухалі галовы і пагадзіліся на павелічэнне асветнай субвенцыі Сейненскай гміне.

Пасля двух тыдняў літоўскія дзеці з гміны Сейны пакінулі гасцінны інтэрнат у Пуньску і вярнуліся ў сваю школу.

Ян Жукоўскі даўно адрамантаваў свой трактар і ўзяўся заворваць і засяваць свае гектары, з якіх — за возерам — відаць Літву.