Спусканне возера

Мікола ВАЎРАНЮК

Металёвая пліта на палявым валуне між Бандарамі і Лукой — прымацаваная перад пачаткам пабудовы галоўнай запруды Семяноўскага вадасховішча — красуецца і сёння. Калі ў 1991 годзе канчалі напаўняць штучнае возера, не было ўжо ні партыі, ні дзяржавы, сімвалам поспеху эканамічнай і сацыяльнай гаспадаркі якіх мелася яно быць.

— Як рабілі гэтае возера, то было пекла, — Зінаіда Міруць з Бандароў бярэцца за галаву. — І цяпер пекла. Па суботах і нядзелях панаязджаюць сюды ўсякія, панапіваюцца, лазяць, што страх на вуліцу выйсці. Яшчэ і ў хаце бойся сядзець.

Бабка Зінаіда сядзіць на лавачцы перад сваёй хатай. За яе панадворкам, на ўзгорку, стаяць чатырохпавярховыя блёкі, у якія перасялілі людзей з залітых вёсак: Лукі, Рудні, Гарбароў, Боўтрыкаў. Пад вадою апынуліся 276 гаспадарак.

— І нашто гэта было, — Зінаіда Міруць спачувае сваім новым суседзям, — дажыў бы чалавек у сваёй хаце. Залілі гэтае балота, пазганялі людзей у гета! Дайце спокуй.

У блёках жывуць амаль адны пенсіянеры. Маладзейшыя выбраліся ў Беласток або хоць у Міхалова. Пару гаспадароў з Лукі пабудаваліся на новым месцы — так узнікла Новая Лука. У каго не было ўжо сіл будавацца, ні грошай на абсталяванне сабе лепшага жытла, перабраліся са сваіх зруйнаваных гаспадарак у Бандары.

Блёкі з вялікай пліты будавалі па-сацыялістычнаму. А то дзверы не сходзяцца з вушакамі, а то сцяна не трымае вертыкалі, а то пад аконнай рамай дзірка, праз якую свішча вецер. У той час, калі сваёй кватэры трэ было чакаць і дваццаць гадоў, на яе аддзелку нават у горадзе не звярталі ўвагі. Вясковыя людзі пагатоў нікуды не пайшлі скардзіцца.

— Каб вы зімою прыехалі я б вам паказаў, як фіранкі ходзяць ад ветру, — гаворыць Уладзімір Саўко. А на яго ўжо ад парога крычыць жонка: — Ціха ты! Якраз табе заўсёды найбольш трэба! Хай іншыя наракаюць!

— Патрэбны мне быў гэты блёк, — махае рукою Ян Пакутнік. — Усю пенсію, чатырыста злотых, трэба на яго аддаць. У Луцэ за гэтыя грошы то я жыў бы як лорд.

— Вы ж добраахвотна перайшлі ў гэтыя блёкі. Ці не таму, што гарадскога жыцця захацелася?

— Ага, так! Калі хто не пагаджаўся выбірацца з вёскі, то яшчэ ў суд у Бельск цягалі!

— Аплаты за гэтыя клеткі ўсё падымаюць і падымаюць! — крычыць бабуля з балкона на чацвёртым паверсе. — Хутка не будзем мець чым за іх плаціць. То нас толькі ў гэтае возера загнаць і патапіць!

* * *

Планы былі такія: вадасховішча ў вярхоўях Нарвы забяспечыць даліну рэчкі ад паводак і будзе рэгулятарам вады ў змеліяраваных ваколіцах Візны, стане месцам адпачынку шахцёраў і плавільшчыкаў з Сілезіі і дасць мясцовым жыхарам працу ў паслугах. Гідраэлектрастанцыя дасць сваю электраэнергію. Будзе развівацца рыбагадоўля.

Але перш-наперш, меў гэта быць рэзервуар вады для Беластока, у якім хутка развівалася тэкстыльная прамысловасць. Каналам даўжынёй васемнаццаць кіламетраў і шырынёй два метры вада пераплывала б у Супрасль: 17 мільёнаў кубаметраў у год на патрэбы Беластока і 20 мільёнаў на змеліяраваныя ўгоддзі ў даліне Супраслі.

— Праект ніколі не быў ажыццёўлены, — кажа Лявон Хлябіч, кіраўнік службы эксплуатацыі вадасховішча, — у сувязі з падзеннем прамысловасці, Беласток патрабуе значна менш вады. А пра навадненне палёў няма што і гаварыць. Нікому яны ўжо непатрэбныя.

Адзіны здзейснены да канца праект — гэта электрастанцыя. Упушчаныя пад ваду два шведскія турбагенератары, магутнасцю па 83,5 кілавата кожны, даюць у год 1 200 мегаватагадзін электрычнай энергіі. Хапае яе на абслугу вадасховішча і яшчэ 60-70% адводзіцца ў энергетычную сетку.

* * *

На новую эпоху Семяноўка аказалася завялікай. Не хлынулі сюды згаладнелыя чыстага паветра і адпачынку на ўлонні сакавітай прыроды жыхары задымленай Сілезіі. Затое ў плыткай вадзе паявіліся смярдзючыя сіне-зялёныя водарасці. Сёлета, каб ачысціць возера, пачалі спускаць з яго ваду. Агульная плошча вадасховішча зменшыцца на адну трэць — з трох да дзвюх тысяч гектараў.

Узровень вады панізіцца на паўтара метра. Каля запруды ў Бандарах розніца будзе мала прыкметнай. Але ў ваколіцы Цісоўкі, ці там дзе была Рудня, Гарбары, Боўтрыкі, вада зусім адступіцца. Ужо цяпер з-пад вады вылазяць карчы, пні дрэў — сляды сяліб. Ці трэба было іх нішчыць? Ці інвестыцыя не была памылкай?

— У ніякім выпадку, — кажа Андрэй Філіновіч, кіраўнік рыбацкай гаспадаркі „Семяноўка”, — паглядзіце, што робіцца з іншымі вёскамі ў гэтым рэгіёне. І так абязлюдзелі. Сельская гаспадарка не дае ў наш час прыбытку, а тут зямля была слабая. Цяпер хоць рыба ёсць і людзі маюць дзе адпачыць. Другой такой вялікай вады ў нас жа няма.

— Галоўнай мэтай вадасховішча не была рыбагадоўля ці пабудова турыстычнага комплексу, — кажа Станіслаў Галубоўскі, ваяводскі геадэзіст у Беластоку, — а забеспячэнне вадой Беластока. І гэтай ролі яно ніколі не споўніла. Ці гэта была памылка? Я гэтага ўголас не скажу. Іншыя людзі планавалі і прымалі рашэнні. Не мне цяпер іх ацэньваць. Я мушу дбаць аб правільнай гаспадарцы ў вадасховішчы цяпер. А гэта, перш-наперш, ачыстка вады ад водарасцей, бо хаця іх шкоднасць для чалавека і жывёл не даказана, то псуюць эстэтыку возера. Мусім памяняць таксама няправільную рыбную гаспадарку. У Семяноўцы тысяча тон рыбы, пераважна раслінаедных, а ў такой вадзе павінна быць больш драпежнікаў. Хочам адлавіць 500 тон карпа і яму падобных і ўпусціць 10 тон малявак шчупака.

— Семяноўка некалькі разоў здала экзамен у час веснавых растопаў, — кажа Лявон Хлябіч. — Асабліва ў 1996 годзе, калі тут плыло 8 кубаметраў вады ў секунду. Мы яе затрымалі і, такім чынам, выратавалі ад паводкі ваколіцы Ломжы, Навагроду.

У меншым Семяноўскім возеры вада будзе мяняцца ў год 6-7 разоў, а не як цяпер 2-3. Дзякуючы гэтаму, лічаць навукоўцы, яна павінна самаачышчацца ад біялагічных забруджанняў. Але, ці так будзе?