І я таксама валакала

Міхал МІНЦЭВІЧ

Радасць велікодных святкаванняў папярэджвае доўгі і сумны перыяд посту. Як калісь рыхтаваліся да Вялікадня расказваюць Вольга Саевіч і Надзея Здановіч з Орлі.

— Калісьці людзі былі больш богабаязныя, — расказвае Надзея Здановіч, ураджэнка Кашалёў. — Напярэдадні посту, пасля вяртання з царквы ўсёй сям’ёй сядалі мы абедаць пры запаленых свячах. У Вялікі чацвер ладзілі мы ўрачыстую вячэру — у Кашалях называлі яе жыльнікам — на памятку Тайнай вячэры. Жылі мы бедна. Асновай поснага харчавання быў алей, які выціскалі з льнянога семя ў алейні ў Бельску або абменьвалі на фасолю ў яўрэяў. Я любіла паліваць алеем цыбулю і есці яе з хлебам. Піла я толькі ваду, бо пост. Каўбасу елі толькі на Вялікдзень. Здаралася, што браты, а іх трох было ў мяне, паціху прабавалі каўбасу ў каморы трохі раней.

— У Шарнях, маёй роднай вёсцы, зямля была такая неўраджайная, што пшаніца ўвогуле не радзіла, — успамінае Вольга Саевіч. — Перад святамі мама купляла пшаніцу, якую потым трэба было самому змалоць у жорнах. З пшанічнай мукі пяклі мы пасху — святочны пірог. Мусіў ён быць добра выпечаны, каб добра выглядаў на стале. Цеста ўпрыгожвалі арнаментам у вяглядзе лесвіцы і нам, дзецям, тлумачылі, што па ёй прыйдзе да нас Ісус Хрыстос. У перадсвяточны перыяд я любіла прабываць у кухні, глядзець як мама з бабуляй месяць цеста, прабаваць пальцам рыхтаваныя імі смакоцці. Свіней калолі на Вялікім тыдні і адразу адбіралі адпаведныя кавалкі на свянцонае. Пасля вэнджання давалі скрылёчак дзецям для спрабавання, а рэшту хавалі ў камору. Дарослыя перасцерагалі дзяцей, каб не падкрадаць мяса з каморы, бо тады можна не дачакаць Вялікадня. Не наядаліся мы мяса і ў святы, бо маці адкладала яго для бацькі, калі той пойдзе касіць.

Строга пасцілі ў Вялікую пятніцу і суботу. У апошні дзень Вялікага посту свяцілі пасху — яйкі, мяса і пірог. Цяпер для асвячэння прыносяць сімвалічныя колькасці ежы ў кошычках. Калісьці прадукты на велікодны стол прыносілі ў начоўках.

— Хатка наша была малая, крытая саломай, але на нашым панадворку, высыпаным жоўтым пясочкам, заўсёды свяцілі пасху. А ўжо на першы дзень Вялікадня прыходзілі да нас хлопцы качаць яйкі, — успамінае Вольга Саевіч, ураджэнка Шарнёў.

Цяпер на Вялікдзень раніцай вернікі з царквы вяртаюцца дадому, але калісьці быў звычай наведваць магілы і пакідаць на іх пасху. Першы дзень велікодных святкаванняў пачынаўся снеданнем, якога асноўным элементам было дзяленне паміж сямейнікаў свянцонага яйка. Вечарам моладзь наведвала панадворкі аднавяскоўцаў і пад акном віншавалі гаспадароў. Называлася гэта хаджэннем па валачобным. Валокаць хадзілі і хлопцы, і дзяўчаты, у тым ліку і я.

— Калі гаспадар добразычліва ставіўся да валачобнікаў, выносіў ім каўбасу, пірог, яйкі, часам віном або самагонкай частаваў, — успамінаюць жанчыны. — Здаралася, што гаспадар праганяў валачобнікаў з-пад акна і тады хлопцы спявалі на ўсю глотку: „А ў гэтай халупці самы галадупці, сам не мае і нам не дае...”

Дзеці па валачобным хадзілі на другі дзень велікодных свят да сваіх хросных бацькоў.

— Часта дзеці не маглі дачакацца другога дня і наведвалі хросных бацькоў ужо ў першы дзень, неадкладна пасля снедання, — расказвае Надзея Здановіч. — Заходзіла такая малеча ў хату, ставала ў кутку засаромленая і маўчала. Калісь дзеці не былі такія адважныя, як цяпер. Грошай дзецям тады не давалі, толькі дзве пары яек, кавалак пірага...

— У нас, у Шарнях, — згадвае Вольга Саевіч, — было восем сябровак. Калі мы наведвалі адна адну, то ўсе даставалі па адным яйку. Цешыліся мы імі, лічылі, колькі назбіралі пісанак.

Пісанкі выкарыстоўваліся таксама для забавы. Моладзь у святочныя дні гуляла ў качанне яек і выбіванкі. Абдорвалі імі знаёмых. Пісанкамі абменьваліся таксама закаханыя пары.